SahyadriGeographic2014

सह्याद्री (पश्चिम घाट) हा एक नैसर्गिक संपदेचा, वैविध्यतेचा, भौगोलिक व ऐतिहासिक ठेवा आहे. वाढत्या मानवी अतिक्रमणाचा, सह्याद्रीच्या विविध घटकांवर होणारा दुष्परिणाम भविष्यात आपल्यालाच धोका निर्माण करेल, यात शंका नाही. शुद्ध पाणी, हवा व उर्जा, भावी पिढीला मिळण्यासाठी, नंद्यांचे उगम असलेला सह्याद्री व त्याभागातील जंगले टिकवणे महत्वाचे आहे. सह्याद्रीच्या महत्वाच्या घटकांचे महत्व छायाचित्रांद्वारे प्रकट करण्याचा मी येथे प्रयत्न केला आहे. येथील पक्षी, प्राणी, वनस्पती, अधिवास, किल्ले व लेणी अशा विविध विषयांबद्दल आपण समजुन घेऊ.

Western ghats, or Sahyadri as we all call it as, is a treasure trove of spectacular landscapes, biodiversity, flora, fauna, some amazing geological wonders and man made monuments. With the increasing pressure from human encroachment, all these elements are under stress and in turn are under depletion. Western ghats should be left untouched by human beings, to protect their future generations from getting short of resources, such as water, energy and clean air. The important elements of western ghats, which need protection are highlighted in the new version of Photo journal , Me Sahyadri Magazine. The current issue has a brief of inspiring subjects such as birds, mammals, forts, ancient caves, snakes and the ambiance.

या सदरात, सह्याद्रीच्या विविध घटकांबद्दल छायाचित्र व माहिती द्वारे तोंडओळख मांडली आहे.

This journal introduces various elements of Sahyadri through brief information and photographs.

आपण बालपणी जंगलाबद्दल बऱ्याच गोष्टी वाचतो. फार वर्षांपुर्वी संपुर्ण भारतात जंगल, गवताळ माळ होते. पानगळीची व सदाहरित जंगले शेकडो मैल दुर पर्यंत पसरली होती. प्राण्यांचा व पक्ष्यांचा त्यात मुक्त विहार होता. हळुहळु होणाऱ्या मानवी लोकसंख्येच्या वाढीमुळे जंगलतोड वाढु लागली. सह्याद्रीच्या जंगलात असलेले विविध प्राणी लुप्त होऊ लागले. मखमली नटहॅच किंवा "मखमली झाडचढ" अशा नावाचा एक अजब पक्षी या भारत भर पसरलेल्या जंगलात रहात होता. झालेल्या जंगलतोडीमुळे, आज जंगल बेचक्या बेचक्यात राहिले आहे. कुठे थोडे ओरिसात, कुठे थोडे पुर्वांचलात, कुठे थोडे उत्तराखंडात, थोडे सातपुड़्यात, थोडे दक्षिण सह्याद्रीत असे त्या अखंड जंगलाचे बारके तुकडे झाले. एकाच जातीच्या पक्ष्यांची ताटातुट झाली. "मखमली झाडचढ" चे हे असेच झाले. आज हा पक्षी दक्षिण सह्याद्री, पुर्व घाट, सातपुड़्याचा काही भाग, श्रीलंका व हिमालयाच्या रुंदपर्णी जंगलात आढळतो. उंच झाडांवर, झाडाच्या खोडावरच्या सालीत रहाणारे किडे तो खातो. झाडाच्या बुंध्यावर, फांद्याच्या खालच्या बाजुस तो आपल्या नखांच्या मदतीने सरसर वावरतो. असे करताना बऱ्याचदा तो उलट म्हणजे पाय वर व डोके खाली अशा पद्धतीने वावरत असतो. कपाळावरच्या काळ्या रंगाचा मखमलीमुळे याला इंग्रजीत वेलवेट फ़्रंटेड नटहॅच असे म्हणतात. गुजरातच्या डांग भागात याला झाडचढ असे संबोधतात. चांगल्या जंगलाचा हा एक निदर्शक आहे

The birds of Sahyadri is a very interesting subject. There are about 10,000 bird species on our planet. Many bird species have become extinct, during the slow evolution of life on the earth. In current era, the human interference in the ecosystems has led to severe stress on bird life all across the globe. India has about 1200+ bird species which include both resident and migratory ones. About 500+ species are recorded in western ghats. Few of the resident birds of western ghats are not seen anywhere else on the planet, outside western ghats. These are unique species, endemic to western ghats. If the endemic species vanish from western ghats, the species will also vanish from the planet. Slow but steady depletion of forest, fragmentation of habitats, is being sponsored by the state and in turn by us. The velvet fronted nuthatch is a small bird which survives on the insects and is seen in broad leaved forests of western ghats (Karnataka, Kerala) , Srilanka, Himalayas, and part of eastern ghats. This is one of those birds which have vanished from Sahyadri forests in Maharashtra. For it to survive the forests have to survive. Its habitat is forest full of trees. This bird often is seen clinging upside down on the tree branches looking for the insects in the bark, in forests of South India. It has developed its own niche in the forest. Today north western ghat forests are ghost forests in patches, already damaged beyond recovery, with loss of many such key indicator flora and fauna species.

चित्रातील फुलं मोर खर्चुडी या वनस्पतीची आहेत. मोर खर्चुडीच्या विविध उपजातीतील ही एक वनस्पती आहे. खर्चुडी आपल्या कंदिलपुष्पात लहान किटक व माश्यांना आमंत्रीत करते. माश्यांचा वापर करुन आपले परागीभवन करते. काम झाले की फुल गळुन पडते, व किटकाची फुलातुन सुटका होते. वनस्पती व किटक यांच्या मध्ये आढळणारे हे सामाजिक देवाणघेवाणीचे एक उदाहरण. आपल्याला यातुन बरेच काही शिकण्यासारखे आहे. खर्चुडीच्या बहुतेक जाती दुर्मीळ आहेत. सह्याद्रीत याच्या विविध जाती आढळतात.

Ceropegia Vincifolia is one of the several species of Ceropegia. Ceropegia species in nature have become rare. The plant has very interesting social behavior. The flower has a unique shape with a tubular chamber connected to the mouth via a tunnel like vertical tube. The insects are attracted by odour. Insects enter the openings provided at the top of the tube. The opening size varies from species to species, thus controlling the size of the intruder. Once the insect enters the tube, it reaches the chamber at the bottom. There the pollina are transferred to the insect. Due to the hair like structure on the inside of the tube walls the insect can not easily escape. After the successful transfer of pollina, the entire flower droops, facilitating the escape of the insect. Thus the plant is indirectly helped by the insects, for its pollination. The insect gets the nectar and it is left out unharmed. Such is the understanding between plants and insects, that human being can learn from such story.

आपल्या सह्याद्रीत महत्वाच्या ऐतिहासिक घडामोडी घडल्या. सतराव्या शतकात, छत्रपती शिवाजी महाराजांनी येथील दुर्गमतेचा, योग्य उपयोग केला. तसे करताना त्यांनी निसर्गाला धक्का लागु दिला नाही. त्यांनी निर्माण केलेल्या राष्ट्रप्रेमाचे स्फुरण आजसुद्धा आपल्याला त्यांच्या चरित्रातुन मिळते. अशा सह्याद्रीच्या ऐतिहासिक महत्वाची जरी बहुसंख्य नागरिकांना जाण असली तरी, त्याच्या भौगोलिक महत्वाची मात्र बहुसंख्य नागरिकांना जाण नाही. ज्या सह्याद्रीतुन अर्ध्या अधिक महाराष्ट्राला जलपुरवठा होतो, त्याचे पावित्र्य राखणे हे महत्वाचे आहे. येथील, डोंगरांचे, त्यातील स्फुरण देणाऱ्या पुरातन वास्तुंचे, इथल्या प्रत्येक दगडाचे, गवताच्या प्रत्येक पात्याचे, झाडांच्या प्रत्येक मुंळाचे, त्यांवर जगणाऱ्या प्रत्येक वनजीवाचे आपण ऋणी आहोत.

The north western ghats in state of Maharashtra, underwent lot of political and commercial upheaval during the past. It was seventeen century when a major political battles were fought between the invaders and King Shivaji in western ghats. The Sahyadri range has today some of the remains of the forts and battlefields from the past, from this era. We today enjoy the democratic freedom, which King Shivaji imagined and founded in 17th Century. Even today many get inspired by his nationalism. When we follow the history of the north western ghats, we overlook the geography, flora and fauna of the region. I have tried to generate the cross learning medium here.

सुंदर सुर्यप्रकाशाने न्हावुन सकाळ तयार झाली होती. तिरप्या सुर्यप्रकाशात तेजस्वी लाल फुलांनी नटलेल्या सावराच्या वृक्षांनी डोंगर प्रफुल्लित झाला होता. रात्रभर साठवुन ठेवलेला बोचरा गारवा पाषाणी रमला होता. सोनचाफ्याचे जमिनीवर पडलेले फुल अजुन ही आपला सुगंध सोडत नव्हते.चैत्यगृहाच्या दारातुन व त्या वरच्या खिडकीतुन तांबुस मंद प्रकाश आत आला. हवेतल्या हलत्या धुक्यामुळे तो मंद प्रकाश मेणबत्तीच्या प्रकाशासारखा बिचकत होता. दुर क्षितिजावर डोंगरामागुन सुर्य झरझर वर सरत होता. त्याचा लाल रंग पिवळा सोनेरी झाला तसा चैत्यगृहात सोनेरी उजेड पसरला. स्तुपाच्या मागील पटलावर चैत्यगृहाच्या बाहेरचे स्तंभावरचे कलश आपली ओळख देऊ लागले. स्तुपावरचे लाकडी फुल जणु उमलले. सुर्याच्या सोनेरी रथाचे पडघम मनात ऐकु येऊ लागले. रविंद्रनाथ टागोरांनी लिहिलेल्या कवितेतल्या विचारांची अनुभुती मिळाली. अनुभुती मिळण्यासाठी मला बरीच धडपड करावी लागली. हे छायाचित्र काढण्यासाठी, एकुण पन्नास एक तास खर्च करावे लागले. बंगळुरच्या श्रीहर्षा ने केलेले मार्गदर्शन, टागोरांच्या कवितेतुन मिळालेले स्फुरण, उपयोगी ठरले. दहिभाते काकांनी जिवापाड जपलेली लेणी आणी एकुणच मिळालेल्या अनुभुती बद्दल पुढिल काही दिवसात; आपण सविस्तर लेखात जाणुन घेऊ.

Oh Sunlit Morning,
wash me with the Light rays of yours
Oh the beautiful sunlit morning,
wash me with the springing light rays of yours and
remove the dust which has covered my true self,
Oh the beautiful sunlit morning,
wash me with the beautiful light rays of yours and
The one within me who is still entangled within the net of sleep,
you gently touch his forehead with your golden wand and wake him up.
Today wash me with these rays of joy, coming from the vast universe,
so as to wash away all narrowness and darkness from every corner of my mind.
Within the veena of my heart is sleeping the song of immortality,
which has neither words, nor rythum or notes; touch the innermost chord with this awakening of joy in this morning.
- Rabindranath Tagore

रातवा एक निशाचर पक्षी आहे. रात्री हा पक्षी सक्रिय असतो. रातवा दिवसा आराम करतो. रातवा छोटे पतंग, किडे खातो. त्याच्या अंगावर ठिपके व रेघांचे अदभुत डिझाइन असते. त्यामुळे तो जमिनिवर बसलेला असताना किंवा झाडावर बसला असताना पटकन ओळखु येत नाही. त्याचे रंगरुप झाडाच्या सालीत व पालापाचोळ्यात लपते. यामुळे या पक्ष्यांना, दिवसा आराम करणे सोपे होते. रात्री हे पक्षी बऱ्याचदा जमिनीवर बसलेले दिसतात. आपल्या पृथ्वीवर रातव्यांच्या ८० जाती आहेत. त्यांचे रहाणीमान एक्सारखे असले तरी, रंगरुप, आकार, अधिवास यात फरक आहे. भारतात ९ जातीचे रातवे आढळतात. त्यात प्रामुख्याने भारतीय रातवा, करडा जंगल रातवा, सव्हाना रातवा, जेर्डॉन रातवा, इजिप्शियन रातवा, युरेशियन रातवा, मोठया कानांचा रातवा, साइक्स रातवा, मोठया शेपटाचा रातवा असे प्रकार आहेत. या ९ जातींपैकी ५ जातींचे रातवे सह्याद्री परिसरात आढळतात. (भारतीय रातवा, जंगल करडा रातवा, जेर्डॉन रातवा, सव्हाना रातवा व मोठया कानांचा रातवा). यातले कोणतेच रातवे जरी सह्याद्रीचे अंतर्जन्य नसले तरी त्यांचा पर्यावरणाच्या सृष्टीशृंखलेत महत्वाचे स्थान आहे. करडा जंगल रातवा आकारने मोठा असतो. त्याच्या करड़्या रंगरुपावर काळे, तपकिरी ठिपके असतात. कापु कापु कापु असे तो ओरडतो. शहरातल्या झगमटामुळे रातव्यांना अंधारकडे पळ काढावा लागला आहे. हे पक्षी जमिनिवरच अंडी टाकतात. मोकळ्या माळावर व डोंगरांच्या पायथ्याला तो आढळतो. रातव्याच्या रात्री च्या संचारामुळे घुबडांसारख्याच त्यांच्या बाबतीत बऱ्याच गैरसमजुती व अंधश्रद्धा आहेत.

Nightjars are the nocturnal birds. They are active in the night and take rest in the day time. These birds feed on moths and insects in the night or during early morning. They are very well camouflaged. The camouflage is like dried leaves or tree bark. This helps these birds to remain undetected during the day time when these birds take rest. These birds are seen roosting on the rocks or on the ground during night. There are about 80 species of nightjars on our planet. They vary in their shape, size, plumage and habitat. There are nine species of nightjars seen in India. These include, Indian nightjar, Large-tailed nightjar, Grey nightjar, Syke’s nightjar, Savana nightjar, Jerdon’s nightjar, Great eared nightjar, Eurasian nightjar, Egyptian nightjar. Out of these nine species, about 5 species, namely Indian nightjar, Savana nightjar, Grey nightjar, Jerdon’s nightjar, Great eared nightjar are seen in western ghats. Though none of these birds are endemic, they play a vital nocturnal role in the forest clearings and open country habitats in western ghats. Grey nightjar or Indian jungle nightjar (Caprimulgus indicus) is widespread resident bird. It is grey in color with light brown and heavy black markings. Its song is loud with Chuk-chuk-chuk-chuk call. It is about 28 to 32 cm in size. These birds do not build the nest. They lay the eggs on the ground. Nightjars are often heard in the night than they are seen. Due to nocturnal nature of these birds many superstitions are associated with the bird all across the world.

उर्जा. भारताच्या वाढत्या लोकसंख्येमुळे व विकसनशील अर्थव्यवस्थेमुळे, उर्जेची मागणी वाढत आहे. निर्मितीचा खर्च, व प्रदुषण यामुळे उर्जेचे अपारंपारिक स्त्रोत शोधले व वापरले जात आहेत. भारताची उर्जा निर्मिती अंदाजे २२० गिगा वॅट आहे. त्यातला ८.५ % वाटा पवन उर्जेचा आहे (अंदाजे १९ गिगा वॅट). पवन उर्जा वरकरणी प्रदुषण न करणारी भासली तरी पवन उर्जा निर्मिती करताना योग्य निकष न पाळल्यामुळे, त्याचा परिणाम वन्यजीव व पक्ष्यांवर होतो असे आढळुन आले आहे. भारतात पवन उर्जेची उपलब्धी सर्वात जास्त असलेली काही ठिकाण आहेत.(२०० वॅट/मीटर वर्गपेक्षा जास्त). या ठिकाणांमध्ये अर्धा भाग सह्याद्रीच्या घाटमाथ्यवर आहे. नैसर्गिक दृष्ट्या महत्वाच्या ठिकाणांवर ज्याला आपण संवेदनशील असे म्हणतो, अशा भागात पवन उर्जा जास्त उपलब्ध आहे. सहाजिकच आपली उर्जेची तहान भागवताना, आपण पवन चक्क्या उभ्या करताना, जंगले तोडत आहोत. नाजुक पशु पक्ष्यांवर त्याचा विपरित परिणाम होतो. रस्ते बनविले जातात. बांधकाम करताना बरिच हानी होते. कास च्या पठाराजवळ पवनचक्या बांधल्या आहेत. तसेच बऱ्याच महत्वाच्या ठिकाणी पुर्ण अभ्यास न करताच पवन चक्या उभारताना जंगलतोड होताना दिसत आहे. छायाचित्रात पटटा किल्ला दाखविलेला आहे. किल्ल्याच्या चहुबाजुने पवनचक्क्या दिसतात. रस्त्यांचे जाळे विणले आहे. ते करताना मुळ अधिवासाला धक्का पोहोचतो.

India is a developing country. Due to her rising need of power, the newer non conventional energy sources are being tapped. One of the leading non conventional energy source is wind energy. India generates about 220 GW electricity. Out of 220 GW, about 8.5 % i.e. 19 GW electricity is generated by wind energy. Though it is 8.5 % by capacity, actual contribution is less as wind is not available all the time. Though on face of it, wind energy is clean energy, it has some side effects on Nature which are grave. Most of the high wind regions of India are also the ecosensitive. Roughly about 40 % of high wind region of India falls in western ghats upper plateau ridge. Wind mills have been built in large numbers in very ecosensitive region. The construction of wind mills require building of roads and other infrastructure. The deforestation and human interference leads to damage to the wildlife, habitat, and often it leads to defacement of the landscapes. The photographs shows the ridge of Patta fort in Nasik district, which is surrounded by large number of windmills.

सुंदर सुर्यप्रकाशाने सांज वेळी, गवताने सजलेले रान सोनेरी झाले. वाऱ्याच्या हलक्या झुळुके संगत गवत झुलत होते. गवतावर लाटा वाहत होत्या. गवताच्या पात्यांची हलकी सळसळ ऐकु आली. सह्याद्रीच्या डोंगर माथ्यावर, नदयांच्या पात्रात, पठारांवरच्या माळरानी सर्वत्र गवत दिसते. पावसाळ्यात हिरवे तर इतर वेळी ते सोनेरी असते. शास्त्राप्रमाणे गवताने आपल्या गृहावर झालेल्या जीवसृष्टीच्या उत्पत्तीत, व माणसाच्या प्रगतीत मुख्य भुमिका पार पाडली आहे. माणसाने लावलेल्या शेतात, याच गवतावर गहु, भात पिकवला जातो. तर जंगलात निसर्गात गवताची पैदास पक्षी , प्राणी व किटक करतात. वाघाच्या पट्टेरी रुपाची प्रतिमा जणु वाऱ्याच्या झुळुकेसंग डोलणाऱ्या गवतात आहे. असे हे अप्रतिम गवत.
अनिरुद्ध धामोरीकर यांनी लिहिलेले हे गवताचे वर्णन स्वैर भाषांतर करुन मांडले आहे. त्याचे इग्रजी भाषेवरचे प्रभुत्व व निसर्गाबद्दल लिहिलेले लेख, "सह्याद्रीका" या त्यांच्या वेबसाईट ला भेट देऊन जरुर वाचा.

Annirudha Dhamorikar is one of the finest english writers I have seen when it comes to the articulation of thoughts and observations about nature and western ghats. Please read what he writes about the grass.
From the rolling plains to sharp precipices, and mountain tops to tumultuous rivers, grass is probably the only omnipresent entity, dancing to the music of its own rustling blades. Some scientists argue that grasses have shaped the evolution on our planet, and indeed have revolutionized our lives. Sahyadri’s rolling hills and table-top mountains are spread with a mosaic of lime-green paddies, the region’s staple food, and grasses untamed and wild, pollinated and, like humans, harvested by a number of animals. Indeed, it wouldn’t be wrong to say that the very tiger’s stripes are a reflection of the grass swaying in the wind.
- Annirudha Dhamorikar.
Please visit his website on Nature and Sahyadri
http://www.sahyadrica.com/

सह्याद्रीच्या सदाहरित जंगलात रहाणारा एक अत्यंत महत्वाचा पक्षी आहे, निलगिरि वूड पिजन. याला मराठीत रानकवडा असे म्हणतात. मोठया आकाराचे हे कबुतर शिकारीमुळे व अधिवास नाहीसा होत असल्यामुळे लुप्त होण्याच्या मार्गावर आहे. उंच झाडांवर आढळणारी ही कबुतरे लाजाळु असतात. उंच झाडांची गच्ची हे त्यांचा अधिवास होय. आय. यु. सी. एन. संस्थेच्या यादीत या पक्ष्याला "थ्रेटंड" असे म्हणले आहे. तो सह्याद्रीतला अंतर्जन्य पक्षी आहे.

One of the important endemic birds of western ghats, Nilgiri wood pigeon is categorized as Threatened bird species as per IUCN list. It is a large sized bird (30 cm). The large trees in evergreen forest and its canopy is its habitat. These birds are good indicators of dense evergreen forest.

सरपटणाऱ्या लहान प्राण्यांमध्ये सरडे, अगामा, पाली, व सापसुरळ्या यांचा समावेश होतो. इतर सरपटणाऱ्या प्राण्यांमध्ये साप, कासव, मगरी, इत्यादी प्राण्यांचा समावेश होतो. भारतात एकुण ८० जातींच्या पाली, ६० जातींचे सरडे व ५६ जातींच्या सापसुरळ्या आढळतात.

The small reptiles with legs can be roughly be classified as Lizards and Agamas, Geckos, skinks. The other reptiles include snakes, shieldtails, crocodiles, and turtles. India has about 79 species of Geckos, 59 species of lizards, 56 species of skinks. The image shows the Geckoella Deccanensis species seen in western ghats.

गेल्या वर्षी संपुर्ण महाराष्ट्रात तुंबळ पाऊस पडला. सर्वत्र भरभराट झाली. पाण्याचे नियोजन झाले नाही. सर्व पाणी संपवण्यात आले. या सर्व भागात यंदा मात्र पाणी संकटामुळे सर्वांची परिक्षा आहे.

As can be seen in the image the region has some very prosperous belts with easy water availability all along the catchment area of small and large water reservoirs. It is now to be seen how the civilization manage the water shortage.

On our planet there are 6000 species of Lizards. The small reptiles with legs can be roughly be classified as Lizards and Agamas, Geckos, skinks. The large reptiles include snakes, shieldtails, crocodiles, and turtles. India has about 79 species of Geckos, 59 species of lizards, 56 species of skinks. Out of 59 species of lizards found in India, “Fan throated Lizard”, also called as Sitana ponticeriana is singular for its display and behavior. It is from Agamaidae family of Iguania order. There are 450 species in Agamaidae family alone. Fan throated Lizards are found in South Asia, in India, Pakistan, Afganistan, Bangladesh, west china and srilanka. Despite of its ubiquity (common occurrence) , fan throated lizards are little studied species. This species throw many questions to the onlooker. For any armature naturalist, the species attracts the individual towards the world of Lizards. The species has three variants viz. Colored fanned, intermediate fanned and white fanned. In Summer days the male species display themselves toattract females. Many types of lizards engage in this activity. Their display and brightly colored body ornaments, are functionally equivalent to the birdsongs and plumage. Most of the lizards from Iguanide, Lacertidae and Agamidae families show complex display behaviors and brightly colored ornaments. The fan throated lizard is otherwise a highly camouflaged lizard seen in the drier rocky habitat. It has a dewlap under its lower jaw. A dewlap is a longitudinal flap of skin that hangs beneath the lower jaw or neck of the vertebrates. It is nothing but pendulous mass of skin. Many reptiles have dewlaps of varying shape and size with different colors. The colors of dewlaps are often different than the main colors of the body of lizard.

In case of fan throated lizard the dewlap is blue, orange red and black, with few yellow scales near the throat. The dewlap of white fanned lizard is white with light yellow shade. The dewlap of fan throated lizard is concealed when not in use. It uses it for display during mating season, primarily to attract the females. The females do not have dewlap. The males also use it for display to combat the opponent male or to defend its territory. Sometimes the fan throated lizards also use the display to ward off the ground predators. However during the display, if it encounters the presence of any preying bird or animal, it immediately stops the diplay and conceals its dewlap, to avoid the attention. Apart from displaying the dewlap the fan throated lizards engage in various activities. Some of the important behaviour of fan throated lizards are, showing aggression, chasing of males by each other, combat with other males, display or fanning of dewlap by perching on the tall rock or plant, fore leg pushups, standing on hind legs, running on hind legs, push-ups of entire body in to the air (jumping), tail twisting, tail twitching, and approaching female in a circular or curved path. These fan throated lizards display dewlap in various fashions. While standing on the higher rock, to show its domination, it holds the dewlap open fanned out for long time. However while approaching the female before mating, it rapidly fans out and in the dewlap. While standing on the tall rocks, often its dewlap display is affected by the wind. The lizards on the hills, often face strong winds. Despite of the wind, fluttering the sitanas seems to fan out the dewlap, without getting disturbed by wind.

बेडकांबद्दल महत्वाच्या १० बाबी, १) बेडुक पाण्याजवळ किंवा पाण्यात रहातात. ते प्रदुषणाचे निर्देशक आहेत. जलप्रदुषणामुळे बेडुकांची संख्या कमी होते आहे. शेतात वापरल्या जाणाऱ्या किटकनाशकांमुळे व इतर रसायनांमुळे जलप्रदुषण होते.
२) बेडकांचे लहान अधिवास मोठया जंगलाच्या अधिवासाचे लहान भाग असतात. झाडे, तलाव, डबकी, झुडुपे, झरे व ओढे, दगड धोंडे असे विविध अधिवास विविध बेडकांना आश्रय देतात. या सर्व घटकांचे संवर्धन म्हणजेच बेडकांचे संवर्धन होय.
३) पश्चिम घाटात दिसणारे बहुतांश बेडुक अंतर्जन्य आहेत. त्यांचा अधिवास पश्चिम घाटापुरता मर्यादीत आहे. पश्चिम घाटाचे संवर्धन म्हणजे त्यांचे संवर्धन होय.
४) जलप्रदुषण, शेतकी प्रगती, बुरशी रोगराई, अधिवासाचा विनाश अशा कारणांमुळे बेडुक कमी होत आहेत.
५)बेडुक हा खाद्यश्रुंखलेतला महत्वाचा घटक आहे. लहान किडे, डास यांना खाद्य करुन तो त्यांच्या संख्येवत नियंत्रण ठेवतो.
६) बेडुक पावसाळ्या व्यतिरिक्त काळात सुप्त (हायबरनेट) होतात.
७) बेडुक पावसाळ्यात अंडी टाकतात.
८) सह्याद्रीत आढळणाऱ्या बेडकांमध्ये बरेच बेडुक संकटात आहेत. आय यु सि एन संस्थेच्या वर्गिकरणाप्रमाणे या बेडकांना वाचवण्याचे प्रयत्न झाले पाहिजेत.
९) वाघ, सिंहांवर जेवढे पैसे खर्च केले जात आहेत, त्यामानाने बेडकासारख्या लहान पण तितक्याच मह्त्वाच्या प्राण्यांकडे सर्वच दुर्लक्ष करत आहेत.
१०) पश्चिम घाटात सध्या काही नविन बेडकांचे शोध लागले आहेत. बऱ्याच जातींवर संशोधन चालु आहे.
मलबार ग्लाइडींग बेडुक म्हणजेच उडणारा बेडुक सह्याद्रित आढळतो. त्याला पंख नसतात. त्याच्या लवचिक शरिर रचने मुळे व त्याच्या बोटांमधल्या पडदयांमुळे तो एका फांदीवरुन खालच्या दुसऱ्र्या फांदीवर हवेत तरंगत उडी मारतो. १० मीटर लांब तो उडी मारतो. त्याच्या या तरंगत मारलेल्या उड़्यांमुळे त्याला ग्लाइडींग बेडुक म्हणतात. हा बेडुक झाडांवर रहातो.
मलबार ग्लाइडींग बेडुक हा १० से मी आकाराचा लहान बेडुक आहे. तो रंगाने हिरवा असतो. नर बेडुक आकाराने मादी बेडकापेक्षा आकाराने लहान असतात. त्याच्या हिरव्या रंगामुळे तो झाडांच्या पानांमध्ये बेमालुम होतो. त्याचे मागचे पाय लांब व लवचिक असतात. त्याच्या पायाच्या बोटांमध्ये पडदे असतात. त्या पडद्यांचा वापर त्याला पाण्यात पोहोताना व झाडांच्या फांदयांवरुन उड़्या मारताना होतो. त्याचे हे पडदे लालसर रंगाचे असतात. त्याच्या नाकपुड़्या लांब निमुळत्या नाकाजवळ असतात. त्याच्या बोटांवर डिस्क असतात. त्याचा वापर करुन बेडुक झाडांवर पकड मिळवतो. या बेडकाच्या डिस्क मोठया असतात. हे बेडुक पावसाळ्यात अंडी टाकतात. ते झाडांवर घरटे करतात.
मलबार ग्लाइडींग बेडुक म्हणजेच उडणारा बेडुक सह्याद्रित आढळतो. त्याला पंख नसतात. त्याच्या लवचिक शरिर रचने मुळे व त्याच्या बोटांमधल्या पडदयांमुळे तो एका फांदीवरुन खालच्या दुसऱ्र्या फांदीवर हवेत तरंगत उडी मारतो. १० मीटर लांब तो उडी मारतो. त्याच्या या तरंगत मारलेल्या उड़्यांमुळे त्याला ग्लाइडींग बेडुक म्हणतात. हा बेडुक झाडांवर रहातो.
मलबार ग्लाइडींग बेडुक हा १० से मी आकाराचा लहान बेडुक आहे. तो रंगाने हिरवा असतो. नर बेडुक आकाराने मादी बेडकापेक्षा आकाराने लहान असतात. त्याच्या हिरव्या रंगामुळे तो झाडांच्या पानांमध्ये बेमालुम होतो. त्याचे मागचे पाय लांब व लवचिक असतात. त्याच्या पायाच्या बोटांमध्ये पडदे असतात. त्या पडद्यांचा वापर त्याला पाण्यात पोहोताना व झाडांच्या फांदयांवरुन उड़्या मारताना होतो. त्याचे हे पडदे लालसर रंगाचे असतात. त्याच्या नाकपुड़्या लांब निमुळत्या नाकाजवळ असतात. त्याच्या बोटांवर डिस्क असतात. त्याचा वापर करुन बेडुक झाडांवर पकड मिळवतो. या बेडकाच्या डिस्क मोठया असतात. हे बेडुक पावसाळ्यात अंडी टाकतात. ते झाडांवर घरटे करतात.
मलबार बेडुक हा झाडांवर रहाणारा बेडुक आहे. सह्याद्रीच्या सदाहरित, पाणगळींच्या जंगलांत तो आढळतो. जंगलाच्या झाडांवर तो खालच्या पातळीत आढळतो. पावसाळ्या व्यतिरिक्त तो सुप्त असतो. पावसाळा सुरु होताच, नर बेडुक मादीला आकर्षित करण्यासाठी आवाज काढतो. नर व मादी आपली जोडी बनल्यानंतर झाडाच्या फांद्यांवर फेसापासुन घरटे बनवितात. घरटे बनवताना ते एखादया डबक्याच्या वर आहे याची खात्री बेडुक करतात.
नर बेडकाच्या शरिरातुन बाहेत पडलेल्या फेसापासुन घरटे तयार होते. मादी झाडाच्या पानांचा आडोसा करते. फेस व पाने याचा वापर करुन घरटे पुर्ण होते. मादी यात अंडी टाकते. ७-८ दिवसात, अंड़्यामधुन छोटे टॅडपोल्स बाहेर येतात. टॅडपोल्स पाण्यात पडतात. पावसाचा या प्रक्रियेत महत्वाचा हातभार असतो.
घरटे फेसापासुन बनवले असल्याने त्यात आद्रता टिकुन रहाते. इतर परभक्ष्यांपासुन अंडयांचे रक्षण होते. टॅडपोल्स दोन महिन्यांनंतर बेडुक अवस्थेत येतात.

10 important aspects about frog are
1) Frogs are indicators of water pollution. The population of frogs is reducing due to water pollution. Water pollution takes place due to use of pesticides and other chemicals.
2) Frogs live in microhabitats within the larger forest habitat. These microhabitats can be streams, rocks, trees, bush, puddles, soil, low foliage. Conservation of every such element within the larger forest habitat is important.
3) Western ghats has many endemic species of frogs. Conservation of western ghats is important for survival of these species.
4) Water pollution, agricultural development, tourism, fungal infections, loss of habitat are the main reasons of reduction in numbers of frogs.
5) Frog is important part of food chain. They feed on insects, mosquitoes.
6) Frogs hibernate most of the time in year during non monsoon period.
7) Most of the frogs in western ghats breed in Monsoon.
8) Many species of frogs in western ghat appear as Threatened as per IUCN red list. The species are protected as per Indian Wildlife act.
9) Govt is spending funds on tigers and lions but not on frogs.
10) Many species of frogs in western ghats are being discovered. The research on the frogs is under progress by various research organizations.

The Malabar gliding frog (Rhacophorus malabaricus) is a frog species found the western ghats of India. The frog is seen in evergreen forests of Western Ghats. The frog is arboreal. It is seen on trees. It can glide and leap down from the treetops. It can make gliding jumps upto about 10 meter. The word “Gliding frog” refers to the ability of this frog to break its fall by stretching the webbing between its toes while jumping down from the top of the tree. This helps the frog land softly on another branch or on the ground.
It is a small frog of the size of about 10 cm. It is green in colour and is called as moss frog. In these frogs males are smaller than female frogs. The colour helps it to camouflage with the tree leaves. It has long but slender limbs, which help the frog to move along the tree branches. . The webbing between fingers and toes is large and orange-red.
The nostrils are located nearer to the end of the snout than to the eyes. The disks of fingers and toes are large, about the size of the tympanum (ear of frog). The large disks help the frog to climb the tree. They build foam nests above small pools of water, into which the tadpoles drop down after hatching.
The Rhacophorus malabaricus is an arboreal species inhabiting the tropical moist evergreen forest, deciduous forest, secondary (disturbed) forest and coffee plantations. One can find them in the lower canopy of the forest. The frogs are in hibernation phase during non-monsoon period. Once the monsoon starts, males initialise the pre breeding activities. The male frogs start calling and mark their territories. The male and female frogs mate and then choose the leaves to make nest. The branch on which the frogs nest, is always located above the small water puddle.
The female rubs the back of the male by her hind limbs during amplexus triggering the male to release seminal fluid and a foam nest is created. The foam sticks to the tree leaves. The nest is strengthened by female with the help of leaves. The eggs are layed in the foam nest. The frogs undergo the external fertilisation. The tadpoles drop in the water after a weeks’ time in the water. This process is helped by the rains.
The nest made of foam helps avoiding dehydration of eggs. The foam also helps in protecting the eggs from predators. The tadpoles then take about 2 months to complete metamorphosis.
These frogs are unique moss species which nest on the trees around the small puddles. The evergreen forests with small puddles around the trees is very important habitat of these frogs. Deforestation loss of habitat due to developmental activities, climate change and toxic chemicals cause the loss of habitat of these frogs. Their population is decreasing. In south India, the conversion of forest habitat for use as intensively framed agricultural land is a major threat. These frogs are seen in evergreen forest of western ghats from South Maharashtra to Kerala.

झॅन्तोफायरिन टायगरिनस असे सुंदर नाव असलेला हा बेडुक अंबोली टोड म्हणुन ओळखला जातो. या बेडकाचा शोध २००९ साली लागला आहे. त्यापुर्वी तो माहित होता, पण तो कोयना टोड आहे असा समज होता. २००९ नंतर ही वेगळी जात आहे हे स्पष्ट झाले. याच्या अंगावर वाघाच्या अंगावर असतात तसे पट्टे असतात. म्हणुन त्याला टायगरिना असे नाव पडले आहे. त्याच्या बोटांमध्ये पडदे नसतात. हे लहान आकाराचे बेडुक जांभ्या खडकांवर दिसतात. या बेडकाचे विश्व फक्त अंबोली या दक्षिण महाराष्ट्रातील गावापुरतेच आहे. काही जांभ्याच्या खडकांवरच्या खोलगट भागात पावसाळ्यात लहान डबके साठते. बेडुक अश्या डबक्यांत अंडी टाकतात. दगडाच्या सारखेच बेडुक दिसत असल्याने ते त्यात बेमालुम होतात. तर लहान टॅडपोल्स सुद्धा पाण्याच्या डबक्यात रंगांमुळे बेमालुम होतात. पाय फुटल्यावर टॅडपोल्स डबके सोडतात. हे बेडुक फक्त अंबोली गावाच्या जवळ १० वर्ग कि मी भागात आढळतात. अंबोली गावाच्या आजुबाजुच्या मोकळ्या जागा, सडे, जांभे टिकले तर हे बेडुक रहातील. सर्वसामान्यांना निरुपयोगी वाटत असलेले जांभ्याचे खडक हे या बेडकाचे विश्व आहे. बेडकांची पिल्ले म्हणजे टॅडपोल्स हे जांभ्या खडकाच्या रंगाचे असतात. त्यामुळे त्यांचे परभक्ष्यांपासुन संरक्षण होते. हे बेडुक अत्यंत लहान भागात अस्तित्वात असल्याने आय यु सि एन संस्थेने त्यांना अत्यंत संवेदनशील अशा वर्गाच्या यादीत समाविष्ट केले आहे. अंबोली ला होणाऱ्या मानवी हस्तक्षेपामुळे या बेडकांना धोका निर्माण झाला आहे.

Xanthophryne tigerinus, Amboli toad was identified as a new frog species, recently in 2009.The species has distinct lateral stripes like in Tiger. Hence it is called as tigerinus. The strips are present on lateral and dorsal sides. The frog does not have webbing between fingers and toes.These small frogs are seen on the lateritic rocks in the forest clearings around Amboli. Some of the lateritic rocks have small grooves, which hold the rain water. Amboli toad lays its eggs in these shallow temporary water puddles formed in the lateritic rocks. The tadpoles are seen in the shallow rock puddles. The tadpoles at the later stage leave the puddles. These species are seen only around Amboli village in South Maharashtra. The conservation of habitat around Amboli is very important. The actual area ia about 10 square km. The rocks which form the habitat of this frog, otherwise look useless for common man are vital for its survival. The adult frogs are seen camouflaging with the rocks. Even the tadpoles are colored in such a way that they get camouflaged with the lateritic rock. As the frog is seen in very small area, it is listed as critically endangered as per IUCN red list. The number of this frog are reducing. Amboli is losing its forest gradually due to development, agricultural activites, logging and tourism.

> It was early morning. The sun was glowing and making its path through the scattered clouds on the eastern horizon. The distant hills in the rain shadow desert could be seen on the horizon. The light beams were searching something in the hills and the plains between. As the sun rose, with its light bloomed many Smithia flowers. While these bloom, the other

flowers like Tutari were closing down, exchanging the smiles in the twilight. As the sun came up, the golden light was spread slowly over the land, the golden yellow flowers of Smithia were lit bright. The honeybees were waiting for the dew to disappear. The honeybees then landed on the tiny flowers. The small branches of the herb were bent with the weight of the honeybees, again to spring back after the bees left.

The monsoon transformed the land. The small hills were now covered with the green grass. It was as green as it could have been. It was early morning, and the sun was yet to rise. The streamlets were carrying the water downhill. The little barking dear was grazing in the grass close to the

forest. The grass was all wet, and the dew drops were all sparkling. The dew was everywhere. The small spider webs were all ornamented with the dew. I wondered, had someone ever seen the dew drops forming. The web was perfect, the dew drops were lit in the twilight. Around the corner, we could see the beautiful

Happy New Year 2015

Thank you.